Min barndoms fjell

‘Landskapet ein bur inne i set spor i hugen. Det gjev tankar og bilder til livet. Fjella eg vaks opp med, vil for alltid vere ein del av meg. Elva som rann stille og vid….. fjorden kalla vi henne…..gav ulike bilder til ulike årstider. Islagt fjord gjev meg ro og bilder av leikande born. Blide bakkar om sommaren var fulle av blomar og jordbær og lette småsko….. i vinterleg snøkappe blei vi pakka inn i tjukkast mogleg ullklede for leik med ski og kjelke. Frostkalde fingertuppar og tær høyrer med i dette biletet; knitrande vakkert ser eg det for meg…… Dei vakraste vinterfjell… vi har nok alle våre favorittar… i vårt indre blikk… 

Landskapet
Alle har vi eit landskap inne i oss
forma av landskap ikring
det ligg like framom oss
usynleg…men likevel kjent
I tanken formar det seg
som vegkanten ved små barneføter
som blide bakkar frå barneår og glade dagen
som fossestryk i leikande overmot
som høge fjell frå vandringar i unge år
som lauvskog i gyllen haust med høge tankar
som bølgjegang i sølverskin ved soleglad
Og alltid over er den høge himmel
med utsyn frå æve til æve
:::::::

Kva er det eigentleg med julesongar….

som gjer deg så hjarteglad og varm? Fordi du song dei som barn? Fordi du hugsar korleis det var å gå kring eit pynta juletre saman med dine eigne forventningsfulle barn…….. Kanhende alt kjem ned til det faktum at vi gong etter gong feirer det vesle barnet som kom til oss; det var så trendsettande at ‘heile verda’ blei med i lovsongen…. dette var endåtil før twitter og facebook og soundcloud og eg veit ikkje namnet på dei… kom og redda informasjonsflyten for oss…. Gloria in excelsis… Ære til Gud i det høge…. Forstå det? Viss det hadde vore så enkelt at vi kunne forstå det med vår tidsavgrensa forstand, ville det ikkje vore av ein slik karakter at det hadde skapt verdssensasjon….då…og no 2000 år etterpå…….
I går kveld song vi for våre sambygdingar som bur på Helsetunet…. den mest meiningsfulle konserten i året! Nokon ser dårleg, men dei treng ikkje sjå for å gjede seg over dei gamle juletonane…. nokon høyrer ikkje så godt lenger, men dei følgjer med på stemningen ….nokon har mista evnen til å tale, men syng med av full hals og hjarte …. nokon sit fastlenka til rullestolen og nokon sit fastlenka til fortida…. De mest meiningsfulle måten å nytte eit par timar ein adventskveld…

Alder
Eit tre som veks
får nye skot
og nye greiner
år for år
Kruna femner vidare
Sår i barken
visne greiner
ein og annan misvekst
eitt og anna villskot
Teikn på levd liv
Hald kruna høgt
ver stolt av dine sår
: : ::: : :

Den menneskelege stemme…
det edle instrument

Kultur er å odle eller dyrke… det er kultur i å synge…saman med andre eller åleine. Bass og tenor, alt og sopran… når dei verkeleg syng saman og ikkje kvar for seg, då vert det ei oppleving å lytte til…. Vilje, kunnskap, musikalitet, terping og tolmod; stemmene må ‘sitte’, elles vert det surt. Men framfor alt: ‘sangens vell fra hjerte går, og til hjerte kommer’…. Song frå hjarte, ektefølt formidling kan dekkje over skeive tonar. Å syngje ute … t.d. 17. mai på Haugen .. er ei nasjonalkulturell stor utfordring;  Ute har ein ofte fleire som foreinar seg med koret… slik spontant..  så som fuglane og vinden, eller regnet, fjella og fjorden Det er fest!….  Småborn som syng i julekvelden… akkompagnert av lette snøkorn….Småborn syng naturleg reint og dei syng med heile seg… frå hjartet. Desse to småjentene på julekortet kjem syngjande nedetter Jordmormatjavegen…. stjernene funklar om kapp med barneauge…. vindaugo lyser og viser leia… hjartene fryder seg og sprer glede… og inspirerer til å slå følgje…

Barn i jula
I jula
er vi alle
barn
Snille og gode
smiler til gaver
og hverandre
Tenk om
jula varte
hele året
::

Forventning

…som barn venta og venta eg på jula… pakkar (eg visste kor dei vart gøymt og hadde oppteljing mange gonger for dagen)…. julefest med gang om treet; det var som noko magisk ved dette å halde kvarandre i hendene og gå kring grana som vi hadde vore med å pynta i skuletimane…. nokon nye korger blei laga kvart år…. Som vaksen og mor til mine eigne barn låg forventningen i å få ferdig julekjolar og dressar… sjå på borna si forventning; julebakst med kakemenn og damer, nokon tynne og nokon tjukke….nokon lika deig betre enn kaker…stovebordet fullt av glanspapir for julepynt, meir og meir forseggjorte og vanskelege å flette etterkvart som finmotorikken blei utvikla…. stova var mest som ein julenisseverkstad i adventstida…. sjå borna si glede over å lage julegåver til mamma og pappa og syskjen og heile veneflokken…. julekvelden med kyrkja på Sæle og heim til pinneribbelukt over heile huset…Raud juleduk og nypussa sølvtøy og raude lys i sølvstaken..  Juleevangeliet….spenninga ved julegåver  tok all matlyst frå dei minste…..  gang om treet…vi trengde gjerne eit par dokker for å nå rundt: tre julesongar…… O, sæle julegåver! ….pakkeopning gjekk etter faste reglar: ikkje opne neste pakke før alle hadde sett og beundra den siste…….når pakkane under treet var opna og alt papiret rydda bort i kvar sin krok…. Herlege julerot og tindrande barnejuleauge….. 

Å bli som barn igjen
Vert du som barn….
kan du sjå englar i lystig dans i snøkrystallar
augnar du regnbogen i stjernekald vinternatt
kjem englar dalande i skjul på høglys dag
Barnet..
ser med klåre auge
høyrer med vare øyre
Finn att barnet
det glade
det forventningsfulle
det med klokketru på eiga skaparkraft
det med julekveldstindrande auge
Og fryd deg over det
:::::::

Forventning

…som barn venta og venta eg på jula… pakkar (eg visste kor dei vart gøymt og hadde oppteljing mange gonger for dagen)…. julefest med gang om treet; det var som noko magisk ved dette å halde kvarandre i hendene og gå kring grana som vi hadde vore med å pynta i skuletimane…. nokon nye korger blei laga kvart år…. Som vaksen og mor til mine eigne barn låg forventningen i å få ferdig julekjolar og dressar… sjå på borna si forventning; julebakst med kakemenn og damer, nokon tynne og nokon tjukke….nokon lika deig betre enn kaker…stovebordet fullt av glanspapir for julepynt, meir og meir forseggjorte og vanskelege å flette etterkvart som finmotorikken blei utvikla…. stova var mest som ein julenisseverkstad i adventstida…. sjå borna si glede over å lage julegåver til mamma og pappa og syskjen og heile veneflokken…. julekvelden med kyrkja på Sæle og heim til pinneribbelukt over heile huset…Raud juleduk og nypussa sølvtøy og raude lys i sølvstaken..  Juleevangeliet….spenninga ved julegåver  tok all matlyst frå dei minste…..  gang om treet…vi trengde gjerne eit par dokker for å nå rundt: tre julesongar…… O, sæle julegåver! ….pakkeopning gjekk etter faste reglar: ikkje opne neste pakke før alle hadde sett og beundra den siste…….når pakkane under treet var opna og alt papiret rydda bort i kvar sin krok…. Herlege julerot og tindrande barnejuleauge….. 

Å bli som barn igjen
Vert du som barn….
kan du sjå englar i lystig dans i snøkrystallar
augnar du regnbogen i stjernekald vinternatt
kjem englar dalande i skjul på høglys dag
Barnet..
ser med klåre auge
høyrer med vare øyre
Finn att barnet
det glade
det forventningsfulle
det med klokketru på eiga skaparkraft
det med julekveldstindrande auge
Og fryd deg over det
:::::::

…..den himmel blå….

Min yndlingsjulesang? Alle er dei kjære, på ein eller annan måte. ‘Jeg er så glad hver julekveld’ var den første julelærdomen. Det gjekk nokre år før ‘Eg er så glad kvar jolekveld’ kunne syngjast med like stor glede…. den nynorske versjonen er ikkje den same songen, men einskilde vers er vakrare!  ‘Nu bor han høyt i himmerik’ kunne gjerne skiftast ut med det mjukare: ‘No bur han i sin himmelheim’………Å synge ‘Glade jul’ i gang kring treet har alltid vore ei utfordring: første vers var greitt, men så stokka versa seg…Når kom englane til hyrdingane og når song englane om barnet så smukt’? ……’O, jul med din glede’ var favoritten med bukking og neiing og rekke kvarandre hendene i tredje; då var det fest!
‘Det lyser i stille grender’….eg våga ikkje si det høgt, av frykt for at dei andre songane skulle føle seg mindre verdfulle… men den blei spesiell. No forstår eg grunnen;  Jakob Sande sjølv hadde ikkje noko forhold til dette diktet som er datert 1931. Han hadde glømt ‘Julekveld’. Då Lars Søraas i 1948 tok kontakt med han og bad om løyve til å tonesetje det… …då vart diktet levande! Melodien smelta saman med orda, og slik blei det ein julesang som heile Norge har har teke til sine hjarte.
Slik kunne eg halde fram med dei alle…..julesongane; dei fortel ein bodskap,  e i n  gjev minne frå ei spesiell tid i livet, ein annan har så vakker melodi, ein har særleg vakre ord.  ….men for å trekkje fram  e i n  spesiell: Når eg sit ved sjukesenga til mi kjære mor på 87, er ho klar på kva for ein ho likar best. Som eit minne om henne blei den vesle akvarellen ‘Deilig er den himmel…’ til. Nokre dagar seinare fekk mor fylgje med ‘dei gylne stjerner’ frå jorden opp……

Livet i gåve
uansett kor mange dagar
mitt liv får
eitt ynskje har eg
at eg får leve
eit fullt liv
kvar dag
……

Jula er song

…og det er vanskeleg å velje i alle dei vakre julesongane vi har, så her kjem dei trillande ut blant stjernene i adventsnatta:

No kling klokka i helga natt…
og englar helsar i stille grender
en morgenstjerne klar og skjær…
en rose som utsprungen er, som barnet, som i Betlehem ble født
der mitt hjerte vanker ute på den aude eng
og markens hydingar
og tusene barnehender knytter kjærlighets hellige bånd
og synger sine julekvad rundt det grønne glitrende tre
om fred og fryd på jorderik og lysstreif i fra sky
og rystende olding fryder seg
over de gylne blinkende stjerner
i sæle jolekveld

…….og aldri forstummer tonen fra himlen……

På sporet av den gamle julesangen

Ein gammal julesang kom til meg 
frå gøymsla ein stad
han kom med gode bilete
om Læraren som teikna stallen og stjernen og krubba
og engelen på tavla
og bileta var fylde med julesongar på gråpapir
som lange banner til å pynte veggene
til Juletrefesten der heile bygda var med 
på ‘sløydsalen i andre’tasjen’
Vi fekk dekorere med farga tavlekritt…

Nu har vi pyntet vårt juletre, stjernen i toppen blinker…
Nyss stod det bort under vintrens sne, nu det med grenen vinker….

Eg veit no kvifor eg likar gran betre enn furu som tre til jul: Det er berre grana som kan vinke med greinene…

Nu har vi neket på gjerdet satt, vinteren er så øde.
Barnet som fødtes på strå i natt, ville små spurven føde….

Englevinger

‘…din engel meg bevare…. ‘Kjære Gud jeg har det godt’ var den første kveldsbøna. Så lærte eg ‘Nu lukker seg mitt øye’. Det blei favoritten. Det var så høgtideleg vakkert med ‘nu’. Det ordet hørte ikkje med i daglegvokabularet vårt… for meg er ordet framleis litt meir kristeleg enn nå eller no.Vi tenkte vel ikkje alltid så nøye over kva vi sa i kveldsbøna ‘ nu lukker seg mitt øye’….uansett… med tanke eller utan ….’…din engel meg bevare…’ det var ganske enkelt slik det var. Englane var heilt virkelege vesen. Eg samla på glansbilder då eg var lita … har ikkje heilt slutta enno…. Best likte eg dei med berre ansikt og vengjer …og bølgjande lyst hår….med gullstrø! På søndagsskulen fekk vi små bibelkort, det vakraste var det med guten ved vannkanten og engelen bakom…….Det var lettare å forstå englane før… då vi ikkje forstod så mykje.

Englar…..
Dei finst tilogmed på høglys dag
ein møter dei helst
når sinnet er stemt
i ein eigen toneart
Ofte sit han oppi bakken oppfor vegen
to millimeter opp i lufta
Du går vidare
med englemøtet i sinnet
og nikkar venleg
til kjende og ukjende vener
…og engelen slèr følgje med deg
vidare…

Tida som kjem….

‘Tida flyg’… ofte uttalt …samstemmig ….. Latinamerikanaren lærde meg ei lekse ein gong i tida, mange kalendarblad har blitt snudd etter det….og for kvar dag som kjem, prøver eg å minne meg på denne lærdomen: ‘Tida går ikkje, ho kjem’ …. og så lenge vi er her,  h a r   vi tid,  h a r  vi tida…. Alt gjekk så mykje seinare før i tida. Å vente på jul, til dømes. Kor lang var ikkje 23 dagar i juleperspektiv hos ein 7-åring som venta på den store kvelden? Hadde vi betre tid, før i tida?
Vi laga skeisebane på Bottetjernet – ei lita evje i elva som rann gjennom bygda mi. Dei store gutane og læraren rydda bana etter kvart snøfall. Vi låg i hardtrening heilt frå isen la seg om hausten. Nokon stilte med skruskøyter, nokon med lengdeløparar med reimer… ikkje lett å snøre hardt nok i iskaldt vèr…..Dagen for det store skøyteløpet; spenninga dirra i den frosne lufta.Vi fekk vår parkamerat og instruks om indre og ytre og veksling. Dette var i Hjallistida, så alle visste frå radioreportasjene om veksling på oppløpssida og føremon med siste indre… berre no ikkje farten vart for stor…. Jan frå klassen under meg var uheldig, lærreima på eine skeisa losna og dermed bar det utafor bana så snøføyka stod. I det han bala med å få snørt reimane att, suste parkameraten forbi. Jan hadde åndsnærvér nok til å ropa: «Si te læra’rn at eg kjem snart!».. og læra’rn hadde god tid… Det var dagar det….

Dagen i går er ikkje borte
alt det innhald du gav han
vil for alltid vere der
ein del av di historie
ein del av ditt liv
Tilogmed tankane våre
tar del i dagen si soge
::::::